COVID-19 ve TÜRKİYE GAYRİMENKUL PAZARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
1 Haziran 2020
Dünya genelindeki hükümetlere paralel olarak, Türkiye’de karantina uygulamalarındaki kısıtlandırmalar bayram tatili sonrası 1 Haziran’dan itibaren kademeli olarak kaldırılmaktadır.
Türkiye 2020 ekonomisi için yapılan tahminlerde; Oxford Economics’in %5,1, Standard & Poor’s’un %3,1 daralma beklentilerinin ardından; Fitch ve IMF, tahminlerinde revizyona giderken, ekonominin sırasıyla %3 ve %5 küçüleceğini belirtmişlerdir. Moody’s Analytics paralel bir projeksiyon öngörerek, 2020 Türkiye ekonomisindeki daralma beklentisini %1,4’ten %5’e çıkarmıştır. Bununla birlikte, tüm ulusal kredi derecelendirme kuruluşları benzer tahminler öngörmekte olup, Türkiye ekonomisinin 2021 yılında kısmi bir toparlanma ile %3,5 ve %7 aralığında büyüme kaydetmesini beklemektedir. Öte yandan; uygulanan para politikasına rağmen, pandemi nedeniyle ekonomideki daralma beklentisi ve Türk Lirası’nın değer kaybı, yatırımlar üzerinde etkili olacaktır.
Sağlık ve güvenlik konularını ilk sıraya yerleştiği yeni normalde, ofis pazarının temel odak noktası ‘‘işe dönüş’’ teması üzerine dönüşmüştür, ancak bu kavram artık sadece ofislere dönmek anlamını taşımamaktadır. COVID-19 pandemisi ile deneylediğimiz zorunlu uzaktan çalışma; ofis pazarında yeni amaçların sağlık, verimlilik ve maliyet optimizasyonu üzerine kurulduğu yeni bir çalışma alanı deneyimini doğurmuştur. Ofise dayalı çalışanların çoğu, pandemi süresince güçlü bir ekip iş birliği ortaya koymuş olup çalışma hayatlarında çoğunlukla denge kurmayı başardıklarını belirtmişlerdir, dolayısıyla öncelikli bakış açısı sosyal mesafe kurallarının bir sonucu olarak ofislere kimin ve neden geri dönmesi üzerine evrilecektir. Bu nedenle şirketler; esnekliğin ve belirli bir seviyede herhangi bir yerden çalışma seçeneğinin yönlendirdiği mevcut çalışma alanı deneyimini titizlikle değerlendirmelidir. Bu bağlamda ofis pazarına yön verecek verilere dayalı bu değerlendirmeler, dünya çapında 40.000’den fazla katılımcıdan analiz edilen Cushman & Wakefield’in Metrekare Başına Deneyim anket çalışması sonucunda elde edilmiştir. Bununla birlikte, çalışma alanlarının geleceği sağlıklı çalışma alanı ortamlarına yönelik yeterli teknik altyapı gerekliliği üzerine hızla evrilecek olup, ofis bina arzı yeniden sınıflandırmaya tabi olacaktır.
Perakende pazarındaki yeni gelişmeler alışveriş merkezlerinin yeniden açılması sonrası ziyaretçi sayısı üzerine gerçekleşmiştir. Yaya trafiğinde kademeli gelişme kaydedilmeye devam edilirken, 11 Mayıs’ta normalin %20’si olan ziyaretçi sayısı 1 Haziran’da %40’a yükselerek yaklaşık 2,6 milyon olarak gerçekleşmiştir. Bununla beraber, 1 Haziran’da ortalama ciro, normale göre 11 Mayıs’ta kaydedilen %40 seviyesinden %55-60 seviyelerine yükselmiştir. Kirasız dönem ve ortak giderlerin muafiyetine yönelik uygulamaların uzatılması öncelikli uzlaşma gerektiren konuların başında gelmeye devam ederken. düşük seyreden perakendeci talebinin ekonomik önlem paketiyle toparlanma göstermesi beklenmektedir.
E-ticaret ve online satışlarda kaydedilen keskin artış; Nielsen verilerine göre, pandeminin Türkiye’de etkisini gösterdiği ilk sekiz haftada, bir önceki yılın aynı dönemine göre ciddi bir ivme göstermiş olup, üçe katlanarak %183 büyüme olarak gerçekleşmesini sağlamıştır. Kaydedilen bu belirgin artış çok kanallı perakende stratejilerini gelişmesini sağlarken, sonucunda fiziksel perakendeciliğin orta ve uzun vadede hız kazanmasına yarayacaktır. Paralel olarak online perakendedeki bu yükseliş kısa vadede depo gereksinimlerine yönelik talepteki artışı da devam ettirecektir.
Türkiye’nin şehirlerarası seyahatlere 1 Haziran itibariyle yeniden başlaması, beraberinde özellikle apart oteller olmak üzere otel doluluk oranlarında görülmesi beklenen kademeli artış doğrultusunda, otel pazarının belirli bir miktarda toparlanma kaydetmesini sağlayacaktır. Bunun yanı sıra, başta tatil köylerinin oluşturduğu turizm tesisleri sosyal mesafe ölçümlerine uygun olarak faaliyete dönüş hazırlıklarını büyük çoğunlukla tamamlamaktadır.
Tuğra Gönden
Yönetim Kurulu Başkanı
Çiğdem İşözen
Danışman, Araştırma